Paribasan yaiku unen-unen kang wis gumathok racikane lan mawa
teges tartemtu. Dhapukaning paribasan awujud ukara utawa kumpulaning tembung
(frase), lan kalebu basa pinathok. Racikaning tembung ora owah, surasa utawa
tegese uga gumathok, lumrahe ateges entar. Tegese tembung lumereg, gumantung
surasa lan karep kang kinandhut ing unen-unen. Paribasan ngemu teges:
tetandhingan, pepindhan, utawa pepiridan (saemper pasemon). Kang disemoni
manungsa, ulah kridhaning manungsa, utawa sesambunganing manungsa lan alam
uripe.
Paribasan ana kang sinebut bebasan lan saloka. Diarani bebasan Manawa lereging
teges nggepok sesipatan utawa kaanan kang sambung rapet karo ulah kridhaning
manungsa. Diarani saloka menawa lereging teges magepokan karo sing disemoni,
disanepani, utawa dipindhakake.
Anak-anakan timun = wong kang ngepek
bojo anake pupon
Andaka atawan wisaya = wong kang kena prakara banjur minggat amarga duwe pangira
bakal kalah prakarane
Andaka ina tan wrin upaya = wong kang didakwa nyolong nanging ora ngaku, wasana
kajibah nggoleki barang kang ilang
Awak pendhek budi ciblek = wong cilik tur asor bebudene
Abag-abang lambe = guneme mung lamis
Adol lenga kari busik = dum dum barang, nanging sing andum ora oleh bagean
Akadang saksi = wong prakaran akeh sadulure kang dadi seksine
Ana bapang sumimpang = nyingkiri sakehing bebaya
Anirna patra = ngungkiri tulisane dhewe
Angin silem ing warih = tumindak ala kanthi sesidheman
Angon kosok = ngreti ulah kridhaning wong liya lan bisa empan papan tumindake
Asor kilang munggwing gelas = gunem manis tur marak ati lan bisa mranani sing
krungu
Adhang-adhang tetese embung = nJagakake barang mung sakoleh-olehe
Aji godhong garing = wis ora ana ajine (asor banget)
Ana adulate ora ana begjane = arep nemu kabegjan, ning ora sida
Ana gula ana semut = panggonan sing akeh rejekine, mesti akeh sing nekani.
Anggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi.
Angon mangsa = golek wektu kang prayoga kanggo tumindak.
Angon ulat ngumbar tangan = ngulatake kaanan, yen limpe banjur dicolong
Arep jamure emoh watange = gelem kepenake ora gelem rekasane
Asu belang kalung wang = wong asor nanging sugih
Asu gedhe menang kerahe = wong kang dhuwur pangkate mesthi wae luwih dhuwur
panguwasane
Asu munggah ing papahan = wong ngrabeni tilas bojone sadulur tuwa
Ati bengkong oleh oncong = wong duwe niyat ala oleh dalan
Ana catur mungkur = ora seneng nyampuri urusaning liyan
Anak molah bapa kepradhah = wong tuwa melu repot amarga tumindake anake
Arep nengkane emoh pulute = gelem kepenak emoh nglakoni rekasane
Adigang, adigung, adiguna = seneng ngendelake kekuwatane, panguwasae, lan
kepinterane
Ancik-ancik pucuking eri = tansah was sumelang
Asu marani gebug = njarag bebaya
Asu rebutan balung = rebutan utawa padudon sing ora mumpangati
Baladewa ilang gapite = wong gagah kang
ilang kakuwatane, kaluhurane (ora duwe panguwasa)
Banyu pinerang ora bakal pedhot = pasulayane sedulur ora bakal medhotake
pasedulurane
Bapa kesolah anak molah = yen wong tuwa oleh prakara, anak uga melu ngrasakae
lan melu tanggung jawab
mBarung sinang = nyela-nyela wong guneman
mBalithuk kukum = mbudidaya ucul saka ing kukum utawa angger-angger
mBaguguk ngutha waton = mbangkang marang pamarentah
mBondhan tanpa ratu = mbangkang marang nagara
mBuru kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung karuwan wekase
mBuwang rase nemu kuwuk = nyingkiri piala, nanging malah nemu piala kang luwih
saka ala
mBuwang tilas = rewa-rewa ora mentas tumindak pagawe ala
Bathang lelaku = lunga ijen ngambah panggonan kang mbebayani
Beras wutah arang bali menyang takere = barang kang wis owah ora bakal bali
kaya maune
mBidhung api rowang = ethok-ethok nulung nanging sejatine arep ngrusuhi
Blilu tau pinter durung nglakoni = wong bodho nanging sering nglakoni iku luwih
pinter tinimbang wong pinter nanging durung tau nglakoni
Balung tinumpuk = anak loro dimantu tunggal dina
Bathang lelaku = wong lungan ijen liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati
Bathang ucap-ucap = wong loro lungan liwat dalan kang gawat, ngemu baya pati
Bubuk oleh leng = wong duwe niyat ala oleh dalan
Bung pring petung = bocah kang longgor (gelis gedhe)
Buntel kadut, ora kinang ora udut = wong nyambut gawe borongan, ora oleh opah
dhuwit, mangan, lan udut
Busuk ketekuk, pinter keblinger = sing bodho lan sing pinter padha nemu cilaka
Becik ketitik ala ketara = sing becik bakal tinemu, sing ala bakale ketara
Belo melu seton = bisane mung melu-melu, ora ngerti sing dikarepake
Mburu uceng kelangan deleg = nguyak barang sepele kelangan barang sing aji
Bathok bolu isi madu = dianggep wong lumrah nanging sugih kepinteran, utawa
wong ala rupane nanging manis bebudene
Bebek diwuruki nglangi = wong pinter diwulang mesthi gelis bisa
Bebek mungsuh mliwis = wong loro padha dene pintere mungsuhan, nanging sing
siji luwih trengginas
Bima akutha wesi = wong gedhe kang kukuh panguwasane
Bramara mangun lingga = wong lanang gumagusan ing ngarepe wong wadon kang
disiri
Brekithi angkara madu = wong kacilakan marga barang kang banget dikaremi
Byung-byung tawon kambu = wong ela-elu, senengane padha kumpul tanpa ana
prelune
Calak cangkol kendhali bol, cemethi tai
= nyela-nyela gunem kang ora ana pedahe
Carang canthel = ora diajak guneman nanging melu-melu ngrembug
Car-cor kaya kurang janganan = ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik
Cathok gawel = seneng cawe-cawe mesthi ora diajak guneman
Cecak nguntal elo = gegayuhan sing ora jumbuh karo kahanane
Cebol nggayuh lintang = wong duwe panggayuh kang mokal kecandhake
Cebol nggayuh langit = wong duwe panjangka kang tanpa ana kawusanane
Cecak nguntal cagak = gegayuhan kang ora imbang kekuwatane
Cedhak celeng boloten = cedhak karo wong ala bakal katut ala
Cengkir ketindhihan kiring = wong lanang didhisiki anggone rabi dening adhine
Cikal apupus limar = wong oleh kabegjan kang luwih saka mesthine
Cobolo mangan teki = wong bodho banget tur tumindak asor
Cocak nguntal elo = wong tumandang gawe kang ora laras karo kaanane
Cumbu laler = wong kang teka lunga pamanggone
Ciri wanci lalai ginawa mati = pakulinan ala ora bisa diowahi yen durung nganti
mati
Cincing-cincing meksa klebus = karepe ngirid nanging malah entek akeh, karepe
mung climen wekasan entek wragat akeh
Criwis cawis = seneng maido nanging ya seneng menehi (muruki)
Cuplak andheng-andheng, yen tan pernah panggonane = wong kang tansah sulaya
karo rembuge wong akeh
Crah gawe bubrah, rukun gawe santosa = pasulayan njalari ringkih, karukunan
njalari kuwat.
Cedhak kebo gupak = sesrawungan karo wong ala bisa melu-melu
Dahwen ati open = nacad nanging
mbenerake wong liya
Digarokake dilukokake = dikongkon nyambut gawe abot
Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan = senajan wong liya yen nemoni
rekasa bakal dibelani
Duka yayah sinipi, jaja bang mawinga-winga = wong kang nesu banget
Dhandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake dhandhang = bab ala dikandhakke
becik, bab becik dikandhakkke ala
Derman golek momongan = wong wis akeh kewajibane isih golek gawean kang
ngimbuhi ribed
Desa mawa cara negara mawa tata = saben panggonan duwe tata car dhewe-dhewe
Dadia godhong moh nyuwek, dadia banyu moh nyawuk = wis emoh sapa aruh
Dhalang kerubuhan panggung = wong tanpa bisa kumecap marga nemu wiring
Dhandhang diunekake kuntul = wong ala dikira becik
Dhandhang ngelak = wong kang ngajab patining liyan
Dhadhap ketuwuhan cangkring = kumpulane wong becik kaworan wong ala atine
Dhayung oleh kedhung = wong tumandang gawe kanthi kepenak jalaran cocog lan
saranane
Dhemit ora ndulit, setan ora doyan = ana ngendi papan tansah slamet
Dibeciki mbalang tai = mbeciki wong liya oleh pinwales piala
Dikempit kaya wade, dijuju kaya manuk = banget ditresnani
Dolanan ula mandi = njarag tumindak gawe kang ngemu bebaya
Dudu berase ditempurake = nyambungi guneman, nanging ora cundhuk karo sing
dirembug
Durung cundhuk, acandhak = ora ngerti perkarane melu urun gunem
Dhadhakan anglayoni = mementahi rembug sing wis mateng
Dudutan lan anculan = wong loro padha kethikan: sing siji ethok-ethok ora
ngerti
Durung ilang pupuk lempuyange = dianggep isih kaya bocah cilik
Durung pecus keselak betus = durung sembada wis duwe kekarepan neka-neka
Duk sandhing geni = wong lanang jejer turu karo wong wadon dudu bojone
Diwenehi ati ngrogoh rempela = diwenehi sithik isih kurang panarima
Dipalangana mlumpat, ditalenana medhot = arepa dikaya ngapa yen wis takdhire
bisa kalakon
Dom sumuruping banyu = telik sandi (mata-mata), laku sesidheman kanggo meruhi
wewadi
Eman-eman ora keduman = karepe eman
malah awake dhewe ora keduman
Embuh nila embuh etom = wong kang nyaruwe alaning liyan, nanging dheweke
ugamelu nglakoni
Embat-embat celarat = wong nyambut gawe
kanthi ngati-ati banget
Emprit abuntut bedhug = wong kang nggedhekake perkara sing maune sepele
Enggon welut diedoli udhet = wong pinter dipameri kepinteran sing ora sepiraa
Endhas gundhul dikepeti = wong sing wis kepenak uripe oleh kamukten
Esuk dhele, sore tempe = ora antep, atine molah-malih
Emban cindhe, emban siladan = tumindak ora adil
Entek amek, kurang golek = diuneni akeh-akeh
Entek jarake = wis entek kasugihane
Gajah alingan teki = wong gedhe sendhen
prekarane wong cilik
Gajah marani wantilan = wong kang njarag nemoni bebaya
ngGajah elar = wong kang sarwa kasembadan kekarepane
Gajah ngidak rapah = wong gedhe (agung) nrajang wewalere dhewe
Gajah perang karo gajah, kancil mati ing tengah = wong gedhe padha
pasulayanwong cilik sing dadi korban
Galuga sinalusur sari = wong becik rupane, utama bebudene
Gambret singgang mrakatak ora ana sing ngeneni = wong wadon kenes ora ana wong
lanang sing nakokake
Gagak nganggo laring merak = wong cilik tumindak kaya-kaya wong gedhe
Garang garing = wong semugih nanging sejatine kekurangan
Gayuk-gayuk tuna, nggayuh-nggayuh luput = samubarang kang dikarepake ora bis
keturutan
Gliyak-gliyak tumindak, sareh pikoleh = senajan alon-alon anggone tumindak
nanging bisa kelakon
Golek banyu bening = meguru golek kawruh sing becik
Nggutuk lor kena kidul = ngarani/ndakwa sing ora bener
Nggenthong umos = wong kang ora bisa nyimpen wewadi
Gawe luwangan, ngurugi luwangan = utang kana, nyaur kene
nGGayuh tawang = tumandang gawe kang tanpa pituwas
Gecul ngumpul bandhol ngrompol = wong ala padha saiyeg tumindak ala
Gedhang apupus cindhe = wong duwe kamelikan kang ora salumrahe
Geguyon dadi tangisan = gegojegan, wasana gawe susah
Gemblung jinurung, edan kawarisa = tumindak nekad, nanging malah nemu kabegjan
Gendhon rukon = tumindak bebarengan amrih padha kepenake
Geni guntur nila bena = dhawuhing nagara kudu linakonan
nGgenteni watang putung = nglungsur kalungguhane wong kang wis mati
nGgepuk kemiri kopong = tumindak gawe kang tanpa kasil
nGgered ori saka pucuk = tumandang tanpa petung, wasana gawe rekasa awake dhewe
Giri lusi janma tan kena ingina = wong katone bodho jebul sugih kawruh
Golek-golek ketanggor wong luru-luru = arep tumindak ala, wasana kepergok wong
kang uga tumindak ala
Gondhelan poncoting tapih = nggantungake urpe marang bojo
Gotong mayit = lungan mung wong telu ngliwati papan sing mbebayani
Greget-greget suruh = nggregetake ati nanging ngemu rasa seneng
ngGugat kayu aking = mrakarakake wong kang wis mati
Gumembrang ora adang = kelangan barang tanpa ana sing weruh
Gumendheng ora nggoreng = kelangan barang tanpa ana sing weruh
ngGutuk api lamur = mitenah wong liya kanthi ethok-ethok ora ngerti wong sing
dipitenah
Gupak pulute ora melu mangan nangkane = melu rekasa nanging ora melu ngrasakake
kepenake
Glugu ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kecampuran wong ala bebudene
Glundhung semprong = wong wadon omah-omah ora nggawa bandha mapan ing omahe
sing lanang
Gong lumaku tinabuh = wong geleme omong mung yen ditakoni
Idu geni = sakuni-unine kelakon
Idu didilat maneh = njabel rembug sing wis kawetu
Iwak kecemplung wuwu = kena diapusi kanthi gampang
Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri handayani = yen ana
ngarep nyontoni, ana tengah menehi greget (karep), ana mburi menehi daya
Jer basuki mawa beya = sakabehing
gegayuhan mbutuhake wragad (pengorbanan)
nJabung alus = ngapusi kanthi tembung manis
nJaring langit = tumindak gawe kang tanpa asil
nJaring angin = tumindak gawe kang tanpa asil
Jinjang api goyang = ora nggugu kandhaning liyan nanging malah gawe kapitunan
Jalma tan kena kinira = manungsa iku ora kena diremehake
Jati ketlusuban ruyung = kumpulane wong becik kelebon wong ala
Njagakake endhoge si blorok = ngarep-arep barang sing durung mesthi
Njajah desa milangkori = wis tekan ngendi-endi
Jalma angkara mati murka = nemoni cilaka jalaran angkara murkane
Jamur tuwuh ing sela = wong kang uripe memelas
nJalukan ora wewehan = seneng njaluk
ora gelem menehi
Jaran kerubuhan empyak = wong kang wis kanji (kapok, wedi) banget marga lelakon
sing wis tau gawe wedi
Jarit luwas ing sampiran = wong duwe kepinteran nanging ora ana sing nganggo
utawa ngangsu kapinterane, lawas-lawas wong iku tanpa guna
nJujul muwul = prakara kang nambah-nambahi rekasa, utawa wis sarwa akeh lan
torah (kecukupan) isih oleh wuwuh (tambahan) maneh
nJunjung ngantebake = ngalembana nanging duwe niyat ngasorake
Kaduk wani kurang deduga = watak wong
enom sing grusa-grusu kurang petung
Kalah cacak menang cacak = samubarang pagawean luwih becik dicoba dhisik bisa
lan orane
Karna binandhung = kabar kang lumembar sarana gethok tular
Kebak sundukane = wis akeh anggone gawe piala
Kebak sundukane = kakehan dosa, akeh sing disulayani
Kebanjiran segara madu = nemu kabegjan kang gedhe banget
Kebat kliwat, gancang pincang = tumindak kang kesusu mesthi ora kebeneran
Kebo bule mati setra = wong pinter ning ora ana sing merlokake
Kebo ilang tombok kandhang = wis kelangan ngetokake wragat maneh kanggo
nggoleki malah ora ketemu
Kebo lumumpat ing palang = wong gedhe nggagahi prakarane sadulur utawa
kaluwargane dhewe
Kebo kabotan sungu = wong ngrekasa uripe marga kabotan butuh, kakehan anak
Kebo lumaku dipasangi = wong kang gelem tumandang gawe yen dituntun (diwarahi)
Kebo nusu gudel = wong tuwa njaluk wuruk marang wong enom
Kebo mulih nyang kandhange = wong sing wis suwe lelana bali nyang asale
Kebo mutung ing pasangan = wong ninggal pagaweane sing durung sida ditandangi
Kecing-kecing diraupi = tumindak gawe kanthi wani njejaluk tanpa ngrasa isin
Keduwung nguntal wedhung = wis kebanjur tumindak, arep mundur wis lumaku, arep
maju wis rekasa
Kepaten obor = kelangan aluran pasedulurane
Keri tan pinecut = gelem tumindak gawe tanpa diprentah
Kulak warta adol prungon = oleh kabar banjur ditularake marang liyan
Kumrisik tan kanginan = rumangsa tanpa disaruwe
Kuping budheg dikoroki = ora ngreti kathik dikandhani, wasana kepengin ngreti
prekarane
Kakehan gludhug kurang udan = akeh sing diomongake ananging ora nyata
Kaya banyu karo lenga = paseduluran kang ora bisa rukun
Kadang konang = wong kang diaku sedulur yen wonge sugih (duwe pangkat)
Kacang atinggal lanjaran = anak kang ora memper bebudene wong tuwane
Kacang mangsaa ninggal lanjaran = anak iku lumrahe bebudene memper wong tuwane
Kandhang langit, bantal ombak, kemul mega = ora duwe papan (omah)
Katepang ngrangsang gunung = wong asor pengin nggayuh pangkat luhur
Katon cempaka sewakul = wong kang manjila dhewe, beda klawan pepadhane
Kajugrukan gunung menyan = oleh kabegjan gedhe banget
Kawuk ora weruh slira = wong cilik ambeke kaya wong gedhe
Kebanjiran segara madu = nemu kebegjan (rejeki) sing gedhe
Kegedhen empyak kurang cagak = wong kang duwe panjangka ning ora sembada
Kekudhung walulang macan = ngapusi nganggo jenenge wong kang diwedeni
Kelacak kepathak = ora bisa mungkir jalaran wis kebukti
Kemladhean ngajak sempal = wong mondhok gawe rusak sing dipondhoki
Kendhit miming kadang dewa = wong kang ora pasrah ing paeka
Keplok ora tombok = melu seneng ananging ora melu wragad, utawa wong kang
senengane maido ning ora gelem melu cawe-cawe
Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ananging ora sembada
Kena iwake aja nganti butheg banyune = ngrampungi prakara kanthi ngati-ngati
Kejugrukan gunung madu = nemu kanugrahan
Kethek saranggon = grombolane wong ala
Kencana katon wingka = arepa becik disawang ora becik
Kendel ngringkel, dhadhag ora godhak = ngakune kendel tur pinter jebule jirih
tur bodho
Kenes ora ethes = wong sing sugih nanging ora disenengi
Kriwikan dadi grojogan = prakara sepele dadi prakara gedhe
Kere munggah bale = wong asor diprecaya dadi panguwasa (wong pangkat)
Kere nemoni malem = wong miskin kinembong ing pangan
Kere menangi Mulud = wong miskin kinembong ing pangan
Kerot ora duwe untu = duwe kekarepan ning ora duwe wragad
Kerubuhan gunung = wong nemoni kesusahan sing gedhe banget
Kesandhung ing rata kebentus ing tawang = oleh cilaka sing ora dinyana-nyana
Ketula-tula ketali = wong kang tansah nandhang sengsara
Kethek saranggon = kumpulane wong kang tindake ala
Kinjeng tanpa soca = wong tandang gawe ora ngerti ancas tujuwane
Kaleyang kabur kanginan, ora sanak ora kadang = wong sing ora duwe panggonan
utawa omah tetep
Klenthing wadhah masin = wong ala sanajan tumindak becik, tabet-tabete wong ala
isih ketara (angel ninggalake pakulinane tumindak ala
Kodhok nguntal gajah = wong duwe trekah sing mokal kalakone
Kongsi jambul uwanen = nganti tumekan tuwa banget
Kriwikan dadi grojogan = prakara kang maune cilik dadi gedhe
Krokot ing galeng = wong kang mlarat banget
Kucing-kucing diraupi = wong duwe gawe kanthi nekad, sanajan direwangi wiring
isin
Kudhi pacul singa landhepa =wong adu kapinteran, sing pinter sing bakal nemu
kabegjan
Kudhung walulang macan = wong golek utangan nganggo sendhen asmane wong gedhe
utawa wong kuwasa
Kumenthus ora becus = seneng umuk nanging ora mrantasi karya (sembada)
Kuntul diunekake dhandhang = wong becik dianggep wong ala
Kurung munggah lumbung = wong rena dipek bojo sing duwe omah
Kutuk nggendhong kemiri = wong kang nganggo kang sarwa aji (apik) liwat dalan
kang mbebayani
Kutuk marani sunduk, ula marani gebuk = wong kang njarag (marani) bebaya
Kuncung nganti tumekan gelung = suwe banget anggone ngenteni
Ladak kecangklak = wong kang angkuh
nemoni pakewuh marga tumindake dhewe
Lahang karoban manis = wong kang rupane bagus-ayu tur luhur bebudene
Lanang kemangi = wong lanang kang jirih
Lawas-lawas kawongan godhong = wis lawas pangabdine, nanging ora banjur
dibuwang, tanpa oleh pangkat
Lebak ilining banyu = wong asor kanggo tiban-tiban yen ana prakara
Ledhang-ledhang nemu pedhang = nemu kabegjan tanpa kanyana-nyana
Legan golek momongan = wong kang wis kepenak malah njarag golek gawean (rekasa)
Lambe satumang kari semerang = menehi pitutur nganti kesel, ora digubris
Lumpuh ngideri jagad = duwe gegayuhan sing mokal kelakon
Lungguh klasa gumelar = ora melu rekasa nanging nemu kepenak
Macan guguh = wong gedhe (kuwasa) wis
ora kajen keringan
Madu balung tanpa isi = rebutan samubarang kang tanpa guna
Malang-malang tanggung = ngewuhake, arep ditinggal nggrundel, yen dilokake ora
mrantasi gawe
Mancak wadhah tulupan = wis suwe nyambut gawe nanging tanpa duwe celengan
Mecel manuk miber = sarwa kasembadan, sabarang tindake mawa kasil
Mendhak alingan, wekasan katon = tumindak nylamur, nanging wekasan ngaku,
jalaran konangan wong akeh
Maju tatu mundur ajur = prakara kang sarwa ndadekake pakewuh, utawa mbudi daya
kepiye wae nanging ora kasil
Matang tuna numbak luput = tansah luput kabeh panggayuhane
Mbuwang tilas = ethok-ethok ora ngerti marang tumindake kang ala kang dilakoni
Meneng widara uleren = katone anteng nanging sejatine ala atine
Menthung koja kena sembagine = rumangsane ngapusi, nanging sejatine malah kena
apus
Merangi tatal = mentahi rembug kang wis mateng
Micakake wong melek = ora nganggep wong sing meruhi dhewe
Midak sikil, njawil mungkur = kethikan ora ngetarani
Midak tembelek ora penyek = ora duwe kekuwatan kanggo tandang gawe
Mirong kampuh jingga = mbalela marang nagara
Mrojol ing akerep = nyebal saka kalumrahaning wong akeh
Milih-milih tebu boleng = kakehan milih, wekasan oleh kang ora becik
Mikul dhuwur mendhem jero = bisa njunjung drajade wong tuwa
Mubra-mubru mblabar madu = wong kang sarwa kecukupan
Meneng kitiran = ora bisa anteng
Mbrojol saselaning garu = ora ana sing madhani kepinterane, utawa wong kang
luput saka bebaya
Nabok nyilih tangan = tumindak ala
kanthi kongkonan wong liya
Naga mangsa tanpa cala = wong kang mrana-mrana ngrasani alaning liyan
Ngagar metu kawul = ngojok-ojoki supaya dadi pasulayan, nanging sing
diojok-ojoki ora mempan
Ngajari bebek nglangi = panggawean sing ora ana paedahe
Ngalasake Negara = wong sing ora manut pranatane Negara
Ngalem legining gula = ngalembana kapinterane wong kang pancen pinter (sugih)
Ngaturake kidang lumayu = ngaturake barang kang wis ora ana
Nagara mawa tata, desa mawa cara = saben papan duwe adapt lan aturan
dhewe-dhewe
Nampel puluk = mitenah kabegjane wong liya
Nandur wiji keli = ngopeni turune wong kasrakat
Nasabi dhengkul = nutup-nutupi kekurangane sadulur supaya oleh kauntungan
Natas tali gumantung = putusan kang ora ana kawusanane
Nebak wong mangan = gawe rugine wong kang oleh kamukten
Nemu kuwuk = wong njaluk tulung marang liyan ora nganggo mara ing omahe
Ninggal bocah ing waton = nyumelangake samubarang sing wis kelakon
Nitipake daging serep = titip anak wadon marang besan
Nucuk ngiberake = wis disuguh mulihe isih mbrekat suguhan
Nulung menthung = karepe aweh welas, nanging malah gawe rekasane
Nuntumake balung pisah = bebesanan karo sedulur kang wis adoh alurane
Nututi baling wis tiba = njabel wicara kang wis kawetu
Nututi kidang lumayu = nguyak samubarang kang durung cetha lan durung mesthi
olehe
Ngadu singating andaka = gawe dukaning panggedhe
Ngadhepi celeng boloten = cedhak-cedhak wong ala bebudene
Nglungguhi klasa gumelar = nindakake pegawean kang wis tumata
Ngotragake gunung = wong cilik-asor bisa ngalahake wong gedhe-luhur, nganti
gawe kagete wong akeh
Nguthik-uthik macan dhedhe = njarag wong kang wis lilih nepsune
Nguyahi segara = weweh marang wong sugih kang ora ana pituwase
Nyangoni kawula minggat = ndandani barang kang tansah rusak
Nguthik-uthik macan turu = gawe nesu (golek gaweyan)
Nyolong pethek = luput saka pangira
Ngobak banyu bening = gawe rerusuh ing papan kang tentrem
Nguyahi segara = nulung wong sing kecukupan
Nandur pari jero = gawe ngamal kabecikan
Nututi layangan pedhot = nggoleki barang sing angel ketemune
Ngaji mumpung = ngatogake kekarepan mumpung ana wektu becik
Ngalem legining gula = ngalem kepinterane wong winasis
Ngandel tali gedebog = mrecaya barang kang ora mitayani
Ngantuk nemu kethuk = enak-enak ora nyambut gawe nanging oleh kabegjan
Ngangsu banyu ing kranjang = golek ngelmu nanging ora pinter marga ngelmune
Ngaub ngawar-awar = golek pangayoman marang wongmiskin
Nguwod gedebog = wong nemu kacilakan merga panggawene wong liya
Nguyang lara nempur pati = njarag marang kacilakan
Nguyuh aling-alingan sada = ngumpetake kekurangane, nanging ora murwat lan
sranane
Ngabuk wong meteng = milara wong kang tanpa daya
Ngemping lara nggenjah pati = njarag marang kasangsaran
Ngempukake watu item = nganggep remeh prakara abot
Ngemut legining gula = ngrumat baranging liyan, bareng ngreti yen ana gunane
banjur dipek dhewe, ora diwenehake sing duwe
Ngenteni timbale watu item = ngarep-arep samubarang kang ora bakal teka
Ngetutake poncoting tapih = melu sapari lungane bojo
Nggepuk kemiri kopong = tumandang gawe kang tanpa pituwas
Nglancipi singating andaka = natang wong kang kawasa
Nglangi ing tengah mati ing pinggir = apa kang digarap tanpa karampungan
Nglumahake, ngurepake = bebesanan anak loro lanang wadon padha nggawa lan padha
olehe
Ngarebake sikut = nenonton mung kanggo golek sukan-sukan
Ngrampek-ngrampek kethek = nyanak marang wong ala
Ngrangsang-ngrangsang tuna = samubrang kang ginayuh ora kena
Ngrusak pager ayu = ndhemeni bojoning liyan
Nrenggiling api mati = wong ethok-ethok ora ngrungu guneme liyan, nanging sabenere
niling-nilingake
Numpal keli = wong lelungan mung nunut kancane
Nusup ngayam alas = wong lelungan kanthi mlebu metu padesan lan ngliwati
omah-omahe wong akeh
Nyambung watang putung = ngruunake sedulur kang cecongkrahan
Nyawat mbalang wohe = duwe panpgangkah sarana pitulungane sedulur sing diangkah
Nyeret pring saka pucuk = pagawean gampang malah dingel-ngel
Nyundhang bathang bantheng = ngangkat priyayi turunane bangsa luhur kang wis
ora duwe pangawasa
Nyunggi lumpang kentheng = rabi ayu turune wong luhur
Obor blarak = mung sawetara wae
Obah owah = barang dadi becik mbutuhake wragad
Obah mamah = yen gelem makarya, bakale akeh rejeki
Obah ngarep kobet mburi = wani rekasa dhisik, mbesuke bakal kepenak
Opor bebek, mentas dhewek = rampungae saka reka dayane dhewe
Ora ana banyu mili mandhuwur = watak iku tumurun marang anak
Ora ana kukus tanpa geni = ora ana akibta tanpa sebab
Ora gonja ora unus = wis rupane ala, bebudene uga ala
Ora jaman ora makam = ora genah asal kamulane
Ora mambu enthong irus = ora ana sambung rapete bab aluran paseduluran
Ora ngerti kenthang kimpule = ora weruh prakara sing dirembug
Ora polo ora uteg = bodho banget
Ora tembung ora lawung = njupuk barange liyan tanpa jawab
Ora weruh alip bengkonge = ora ngreti aksara
Othak-athik didudut angel = katone sarwa ganpang bareng ditemenani ora ana
nyatane
Ora kingan ora udut = ora mangan apa-apa
Ora uwur ora sembur = ora gelem cawe-cawe (aweh pitulung)
Palang mangan tandur = wong kang
diwenehi kapercayan njaga nanging malah ngrusak
Pandengan karo srengenge = memungsuhan karo panguwasane
Pandhitane antake = laire katon suci batine ala
Pecruk tunggu bara = wong kang dipasrahi tunggu barang kang dimelik (dadi
kesenengane)
Pupur sadurunge benjut = becik jaga-jaga utawa tumindak ngati-ati
Pupur sawise benjut = ngati-ati sawise nemu bebaya
Pinter keblinger busuk ketekuk = sarwa cilaka, tansah kena paeka
Pitik trondhol diumbar ing padaringan = wong miskin dipracaya manggon ing papan
kang mubra-mubru pangan
Pupur sawise benjut = tumindak ngati-ati bareng wis ketaman
Raga tanpa mule = rana-rene mung
disawiyah, ora kajen
Rupak jagade = ora duwe papan pasrawungan
Rame ing gawe, sepi ing pamrih = gelem tandang gawe ora amarga golek opah
Ramban-ramban tanggung = wong ngira alaning liyan, nanging isih ragu-ragu
Rawe-rawe rantas, malang-malang putung = sakehing pepalang bisa disingkirake
Rampek-rampek kethek = wong kang nyedhak-nyedhak wong ala, ora wurung oleh
piala saka wong iku
Rebut balung tanpa isi = pasulayan marga barang kang sepele
Regem-regem kemarung = wong kang ngrangkani wong liya kang sok nglarani (gawe
cilaka)
Renggang gula kumepyur pulut = wong kang raket banget anggone kekancan
Rindhik asu digitik = dikongkon nindakake pegawean kang ora cocog karo
kekarepane
Rupa nggendhong rega = merga barange apik mula regane ya larang
Rukun agawa santosa, crah agawe bubrah = yen padha rukun mesthi padha santosa,
yen padha congkrah mesthi bakal rusak
Rubuh-rubuh gedhang = wong kang ela-elu tumindake liyan (melu-melu)
Sing salah seleh = sing salah bakal
nampa akibate
Sembur-sembur adas, siram-siram bayem = bisa kaleksanan marga pandongane wong
akeh
Sadumuk bathuk sanyari bumi = pasulayan dilabuhi toh pati
Satru munggwing cangklakan = wong kang dadi mungsuh ing lingkungan sanak
sedulur
Satu munggwing rimbagan = wong loro kang anggone kekancan padha cocoge
Suduk gunting tatu loro = nampa kesusahan (kasangsaran) bareng-bareng (ngiwa
nengen)
Sabar sareh mesthi bakal pikoleh = tumindak samubrang aja kesusu
Sabaya pati sabaya mukti = kerukunan nganti tekaning pati
Sadumuk bathuk senyari bumi = pasulayan nganti dilabuhi tekan pati
Sandhing kirik gudhigen = wong kang srawung karo wong ala, ora wurung ketularan
alane
Sandhing kebo gupak = wong kang cedhak wong tumindak ala, bisa-bisa katut ala
Sanggar waringin = wong kang dadi pangayomane wong akeh
Sepi ing pamrih rame ing gawe = nindakake pagawean kanthi ora duwe kamelikan
apa-apa
Sluman-slumun slamet = sanajan kurang ngati-ati nanging isih diparingi slamet
Sumur lumaku tinimba, gong lumaku tinabuh = wong kang geleme tumandang gawe yen
diajak utawa dikancani wong sing wis pinter
Sadawa-dawane lurung isih dawa gurung = kabar iku mesthi sumebar adoh, lan adoh
karo kanyatane
Sapikul sagendhongan = andum barang kanthi kukum kang murwat lan kaanane
Sendhen kayu aking = prakaran gondhelan wong kang wis mati
Singidan nemu macan = dhelikan marga tumindak ala nanging malah kawruhan
panggedhene
Si gedheg lan si anthuk = wong loro kang wis padha kangsen tumindak ala
bebarengan
Simbar tumrap sela = wong kang uripe ngrekasa, awit ora duwe sumber pangan sing
gumathok
Tebu tuwuh socane = wong sing alus lan
mans tembunge nanging ala aten-atenane
Tekek mati ulone = wong kang nemoni cilaka marga saka gunemane dhewe
Tembang rawat-rawat, bakul sinambewara = kabar kang durung mesthi salah lan
benere
Tulung menthung = katone aweh pitulungan, nanging gawe susah
Tega larane ora tega patine = arepa kaya ngapa sedulur iku perlu dibelani
Tigan kaapit sela = wong kang ana ing sajroning bebaya, tansah was-sumelang
atine
Timun jinara = prakara gampang banget
Timun wungkuk jaga imbuh = wong kang kanggo genep-genep (jaga-jaga yen
kekurangan)
Timun mungsuh duren = wong ringkih mungsuh wong kuwat
Tuna satak bathi sanak = rugi petung (bandha) nanging tambah sedulur
Tunggal banyu – tunggal guru
Tinggal glanggang colong playu = ora wani tanggung jawab (keplayu ing
peperangan)
Tumbak cucukan = wong kang seneng pradul (adu-adu) marang liyan
Tumbu oleh tutup = wong loro sing cocog aten-atenane
Tumper cinawedan, wedang lelaku = wong kang angger duwe bojo, bojone mati (wong
kang diseriki kanca-kancane)
Tunggak jarak mrajak, tunggak jati mati = turune wong cilik bisa dadi wong
gedhe, turune wong gedhe ora bisa oleh kalungguhan dhuwur, utawa prakara ala
ngambra-ambra dene prakara becik kari sethithik
Tunggak kalingan rone = tilas wong gedhe wis ora katon gedhene utawa luhur
pangkate
Tunggak kemadhuh = wong kang maune dadi mungsuh
Tunjung tuwuh ing sela = wong kang maune dadi mungsuh
Thenguk-thenguk nemu kethuk = nyambutgawe sakpenake nanging meksa nemu kabegjan
Ucul saka kudangan = luput karo
gegayuhane
Ula marani gitik (gebug) = wong kang njarag marang bebaya
Ulat madhep ati kareb = wis manteb banget kekarepane
Ungak-ungak pager arang = duwe melik marang bojoning liyan
Ulangan cumbon = angger lunga, ora suwe bali maneh
Uyah kecemplung segara = menehi barang sethithik marang wong sugih banget
Undhaking pawarta sudaning kiriman = kabar sing sumebar beda nyatane
Udan tangis = akeh wong sing kesusahan amarga ketaman bencana
Uwod gedebog = wong kang ora kena diprecaya kanggo lantaran rembug
Wastra bedhah kayu pokah = wong
nandhang tatu, babak kulite, putung balunge (wong ketula-tula uripe)
Watra lungset ing sampiran = wong pinter ora diguroni wong liya nganti tuwa
Wedi rai wani silit = wanine mung saka mburi, wedi yen adhep-adhepan
Wedhus diumbar ing pakacangan = wong mlarat dipercaya njaga barang pakaremane
Weruh ing grubyug, ora weruh ing rembug = melu-melu tumindak nanging ora ngerti
kang dikarepake
Wiwit kuncung nganti gelung = nuduhake wektu sing suwe banget (saka bocah
nganti tuwa)
Welsa tanpa alis = arep tetulung (melasi) wong liya nanging malah dadi bilaine
Waras-wiris = sehat
Wong wadon cowek gopel = drajating wong wadon kang ora pangaji
Wis kebak sundukane = wis akeh banget kaluputane
Yuwana mati lena = wong becik nemu
cilaka jalaran ora ngati-ati
Yitna yuwana, lena kena = sing ngati-ati bakal slamet, sing sembrana cilaka
Yuyu rumpung mbarong ronge = wong kang nyantosani omahe, amarga wedi diganggu
gawe wong liya kang ala pakartine
Yiyidan munggwing rampadan = biyene wong durjana saiki dadi wong alim
Yoga anyangga yogi = murid nirokake piwulange guru
http://jokoblitar.gretha.web.id/?p=784
