Resensi Novel Asmarani

RESENSI NOVEL ASMARANI

KARYA SUPARTO BRATA

Disusun Guna Memenuhi Tugas Mata Kuliah Menulis Kreatif

Dosen Pengampu : Bu Prembayun Miji Lestari

Oleh

Awaliatul Nur Rohmah

2601413063

Rombel : 03

PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA JAWA

FAKULTAS BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG

2014

RESENSI NOVEL ASMARANI

A.    Identitas Buku

Judul Buku                  : Asmarani

Penganggit                  : Suparto Brata           

Diterbitake dening      : Elmatera

Cetakan                       : 1 juni 2013

Kaca                            : 154 halaman

Amba+dhuwur            : 14,5 x 21 cm

Warna kertas               : Paper Green

ISBN                           : 978-602-777-740-8

Basa                            : Jawa

Asmarani yaiku novel karya Suparto Brata sing diterbitake dening Elamatera nalika taun 2013. Novel iki nyeritakake katresnan sing ora lumrah, antarane Asmarani lan Marsan gurune, bocah SD adu katresnan karo gurune.  Ora mung iku, nanging uga uripe Asmarani sing dadi anak pupon. Ngrasakake kasih sayang sing beda, lan perjuangan ngelakoni uripe nganti dadi wong super kaya sing diimpek-impekake.

B.     Sinopsis

Asmarani bocah wadon sing awit cilik dadi anak pupon dirumati kaluwarga Nataran ana ing Desa Ngombol. Pak Nataran lan Mak Nataran yaiku tani sing sugih ana ing Desa Ngombol, Pak Nataran iku sabar banget anggone dadi wong. Beda karo Mak Nataran sing panikan lan emosinan. Ana uga Paerah, mbakyune Asmarani sing judhes, manja lan aleman, Paerah kerjane ning Surabaya. Lan akhire kawin karo Raden Saptadi sing dibanggak-banggakake marga pegawe Bank.

Asmarani satemene wis awit bayi pisah karo ibune merga jaman semana diuber-uber para Walanda, Asmarani iku satemene anake Nyai Juwita salah siji pejuang ana ing jaman semana. Nyai Juwita ninggalake Asmarani merga jaman semana Asmarani isih bayi, lan Nyai Juwita diuber-uber para Walanda. Akhire ditinggalake ana ing omahe Pak Nataran, dirumati Pak Nataran lan keluargane, Nyai Juwita priyayi ana ing Kutha Yogyakarta. Sejatine Asmarani pinter ing sekabehane piwulangan, khususe itung-itungan. Bocah iki cilikane nakal, seneng nyolongan lan pencilakan. Asmarani ndue konco kenthel, yaiku Mardinem. Bocah sing isinan lan wedinan, nanging setiya anggone bebalan. Meh saben dina Mardinem doanane karo Asmarani, merga pancen Asmarani sing kanca kenthele awit cilik mula.

Nalikane Asmarani kelas 6 SD, dheweke karo Marsan gurune nduweni katresnan, ora lumrah yen dipikir, Asmarani umur 15 taun lan Marsan meh umur tikele. Jaman semana Marsan tenanan anggone seneng Asmarani, bocah wadon sing isih lumrahe bocah, tau uga rerangkulan ana ing kelas kang kothong,  karo ngucap janji, janji mbesok bakal tunangan lan omah-omah bebarengan. Saya anggone tresna merga Asmarani anake wong sugih sawah. Bareng ngerti nek Asmarani anak pupon, langsung wae ditinggalake. Satemene Marsan iku mung milik donyane, ngarep-arepake dadi mantune wong sugih sawah. Senajana ayu yen ora anake wong sugih yo ora bakal dikarepake Marsan. Kaya Asmarani, senajana isih bocah, nanging anake wong sugih ya diarepi Marsan, sing munine bakal saguh ngenteni gedhene Asmarani. Nanging bareng Marsan nampa surat sing isine nudhuhake yen Asmarani kuwi ora anake Pak Nataran, terus wae diemohi. Sing ana malah akhire Marsan mbaleni Paerah lan bebojonan karo Paerah Mbakyune Asmarani, randa merga pegatan karo Raden Saptadi pegawe Bank Surabaya.

Ora mung karo Marsan, nanging uga Tarwi, satemene Tarwi iku kakak kelase nalika SD, sing saiki nerusake sekolah ana ing SMP. Sing gedhe-gedhenane dadi Pak Lurah.  Dimulai saka anteman juwet sing dikrocokake ing Tarwi, wiwit lebar kadadean iku Tarwi lagi nyadari yen Asmarani iku jebule manis, nalika bubar padu ana ing dalan nalikane Tarwi bali saka sekolah. Intuk pesen saka Mardinem, kanca kenthele Asmarani, Tarwi langsung nusul Asmarani ana ing mburi sekolahan. Kanti permen karet sing dadi lambing katresnane Asmarani ring Tarwi lan nyampur getih dadi lambing senenge Tarwi ring Asmarani. Iku kabeh dilakoni merga padha senenge antarane Asmarani lan Tarwi. Wis digadhang-gadhang sok nek gedhe dijak mah-omah ana ing Kutha Yogyakarta.  

Bareng Asmarani tamat anggone sekolah dasar, Asmarani nduwe tekad kanggo luru lan nyusul Biyunge. Dekne wis ngerti apa sebababe kok ngrasakake kasih sayang kang beda saka Pak Nataran lan Mak Nataran, ya kuwi merga Asmarani mung anak pupon. Asmarani ngerti yen dheweke kuwi ora anake Pak Nataran lan Mak Nataran merga maca surat sing dikirimake Biyunge lan diwehke Marsan marang biyunge. Bareng ngerti isi surat sing nuduhake deweke ora anake Pak Nataran lan Mak Nataran, langsung wae dheweke sadar diri lan nyelengi duet sitik sitik kanggo bakal biyaya nyusul Biyunge ning Kutha Yogyakarta. Ora ngenteni suwe kekarepane Asmarani kanggo nyusul Biyunge keturutan. Ona utusan saka ibune yaiku Suparto sing dikongkon njemput Asmarani supaya dijak mulih ning Kutha Yogyakarta, Ibune Asmarani sing lgi lara mung bisa ngutus utusan lan ora bisa marani. Kanthi semangat Asmarani gage-gage melu lunga utusane Ibune mulih ning Kutha Yogyakarta. Wis awit cilik mula Asmarani ndue kekarepan dadi manusia super. Sing akhire keturutan sakbubare Asmarani sekolah lan dirumati Ibune ana ing Kutha Yogyakarta.

Kutha sing nggedhekake lan ngabulake impen-impenane Asmarani nalika isih cilik. Bisa awor, ketemu lan disekolahake dening Biyunge nganti dadi wong gedhe. Asmarani ora mung ayu, nanging uga cerdas. Satemene Nyai Juwita bangga bisa nduweni anak kaya Asmarani. Kesedehane Asmarani bisa ilang lan kebayar nalika wis nemukake Biyunge. Bisa ngrasakake kasih sayang sing tulus lan keluarga sing wutuh.

C.    Unsur intrinsik dalam novel “Asmarani” karya Suparto Brata

1.      Tema

Novel Asmarani anggitane Suparta Brata iki nyeritakake kisah salah - sawijine remaja kang duweni tekad mejuwangake kauripan lan gegayutane.

1.      Tokoh dan Penokohan

a)          Tokoh Utama

1)      Asmarani : Asmarani kuwi anak angkate Pak Nataran, petani kang sugih lan kasuwur ing desa Ngombol. Asmarani kuwi remaja kang ayu, usil, dheweke uga nakal banget nalika cilikane. Nanging pinter ing kabeh perkawis, dheweke kuwi wong kang ora gampang ngresula, ora mung kuwi Asmarani uga wong wadon kang kendel lan ngabekti.  

Kutipan:“Asmarani ngliwer mlebu omah, njujug ruwang tengah, nggeret kursi menyang ngarep lemari. Lemari dibukak, dheweke ancik-ancik kursi, rogoh-rogoh rak nduwur dhewe, nggagapi piring sing ana kono. Ketemu lapis diemplok lapis, ketemu tape diemplok tape. Lemari banjur ditutup maneh, kursi diseret bali ing panggonane. Dheweke terus mlayu njrunthul mlayu metu menyang kulon omah.”(hal. 08)

Kutipan ing dhuwur kuwi salah sawijine gambaran kenakalane Amarani nalika isih cilik.

Kutipan:“Saiki ngerti tenan sebabe. Asmarani dudu putrane Biyung Nataran.” (hal. 74)

Kutipan ing dhuwur ngandharake yen Asmarani kuwi dudu anake Ibu Nataran, nanging dheweke kuwi mung anak angkat.

Kutipan:“Nanging kepriye carane nggoleki alamate Biyunge ing Kutha Yogya? Priye carane pamit lunga menyang kutha mrana?

Tekad-tekadan Asmarani meneng-meneng arep nyelengi dhuwit, mengko yen sakira dhuwite wis cukup akeh nganti sepuluh ewu rupiah, dheweke arep merat nyang Kutha Yogya! Ora ndadak pamit Ba, Bi, Bu, pokoke merat ngono wae!” (hal. 75)

Kutipan ing dhuwur nggambarake yen Asmarani kuwi duweni tekad lan kekendelan kang gehde supaya bisa ketemu karo ibu kandunge. Kutipan diatas menunujkkan bahwa Asmarani

b)      Tokoh Bawahan

1)      Marsan : Tokoh Marsan ing kene kuwi sawijine guru SDne Asmarani nalika dheweke sekolah Dasar. Marsan ing kene duweni watak milih – milih, seneng marah, seneng ngawang – awing lan seneng nrayu.  

Kutipan:“Apa maneh yen dipikir Asmarani kuwi putrane sapa,kirane prawan sadhaerah Purwodadi ora ana sing ngalahake kesugihane pak Nataran. Sugih sawah! Akeh prawan ayu lan wis mecucu gunung kembare, nanging dudu anake wong sugih sawah. Kamangka Marsan ora pisan-pisan mendha anggone kepingin dadi wong tani duwe sawah!” (hal.63)

Kutipan ing dhuwur ngandharake yen lakon Marsan kuwi duweni sipat kang milih – milih anggone luru wong wadon utawa gandhengan. Dhewele luwih milih wong wadon kang saka keturunane petani sing sugih. Sanajan akih wong wadon ayu liyane, nanging ora saka kulawarga kang sugih.

Kutipan:“Dhik Kadinah, gedhang kepok gedhang ijo rak uwis, Dhik,” kanca-kancane Kardinah sok ngguyoni. Gedhang kepok gedhang ijo tegese ‘wong mondhok dipek bojo.” (hal. 10)

Kutipan ing dhuwur ngandharake yen lakon Marsan kuwi seneng ngerayu wong wadon ayu kang ana ing desane.

2)      Paerah : Paerah kuwi mbakyu angkate Asmarani. Paerah duweni watak kang pemarah, duweni tampang judes, gumedhe lan ora gelem kalah.

Kutipan:“Yen nonton tata-rakite surasane layang iki, pancen becik temenan. Nanging manut tata-cara, dakkira kurang prayoga wong lanang nglamar wong wadon ora teka marang wong tuwane wong wadone. Saora-orane wong tuwa bisa mutusake yen wes tepung karo bakal mantune.  Sokur-sokur karo calon besan, yakuwi wong tuwane calon mantu. Rak iya ta, Bu?”

             “Kantene enggih!” ujare sing wadon karo manthuk-manthuk.

             “La iya, iku dhisike karepe rak yo ngono, ta, pak. La ning saiki peraturan kantor pancen sok ora marengake netepi lakune tata-cara. Dadi dakkira ora dadi baya ngapa ta, cara sing dienggo Raden Saptadi iki. Urip cara kutha saiki ya wis ngono, lo, pak. Seje karo wong-wong jaman Bapak biyen!” ujare Paerah cathas. Pancen Paerah adate keras, lan Bapak-Emake kerep ngalah lan nguja.” (hal. 34)

Kutipan ing dhuwur ngandharake kanthi cetha yen watak kang diduweni Paerah kuwi gumedhe, saksenengane dhewe, ora gelem dikalahake. Watak kuwi ora mung ditujukake marang Asmarani, ibu lan bapake, namung uga kanggo kabeh wong.

3)      Mak Nataran : Ibu angkat dari Asmarani, yang membedakan kasih sayang antara Paerah dan Asmarani yang hanya anak angkat. Mak Nataran buta huruf, galak, namun istri petani kaya di desa Ngombol.

Kutipan :“Lan mak Nataran ngelem banget diadi-adi kaya mengkono. Paerah dikekep gemes, diambung-ambung greget. Asmarani ora tau disikepi kaya ngono dening Emake. Asmarani wis krasa banget ditresnani kanthi cara sing beda karo mbakyune. Asmarani mung krasa wae, nanging ora nggoleki sebab-sebabe. Malah rumangsa wis ngerti sebabe, yakuwi tingkah lakune Asmarani sing pethalitan lan penyenyengan, ora ndadeake Emake nresnani dheweke. Lan sikepe mbakyune sing judhes marang Asmarani uga dijarke wae karo Emake, ora dipenggak utawa diwaoni. Asmarani krasa dibedaake.” (hal. 74)

Kutipan ing dhuwur nggambarake yen Pak Nataran kuwi duweni tumindak kang seneng bedhakake tresna lan asih marang anak – anake. Lan kuwi gawe Asmarani ngrasa yen dheweke kuwi dibedhakake dening bapake.  

Kutipan:“Iya, iya. Aku ora ngerti kebutuhane wong kutha. Yen kowe wes mathuk tenan, aku lan Emakmu ya oleh-oleh wae, jer ing pangangkah dadia lan becike.” (hal. 35)

Kutipan ing dhuwur ngandharake kebecikan lan sikep gelem ngalah kanggo anake sanajan sejatine sing dilakokake kuwi ora kaya apa kang dirasakake, kuwi kabeh dilakokake mung kanggo senenge anake.

4)      Mardinem : Sahabat Asmarani mulai dari kecil. Penakut, pemalu, namun baik, dan setia kawan.

Kutipan:“Dheweke ngajak Mardinem, kancane kenthel, nalika nyedhaki gurune kang maca anteng ing klas sing kothong bocah marga lagi ngaso.

             Mardinem ketara wedi lan isin nalika ngancani Asmarani nyedhaki Marsan.” (hal. 02)

Kutipan ing dhuwur ngandharake yen lakon Mardinem kuwi duweni watak kang isinan lan wedinan nalika diutus Asmarani supaya ngancani dheweke saperlu nemoni Pak Marsan ing kelas sing kosong.

5)      Tarwi : kuwi wong kang ngaku yen dheweke kuwi tunangane Asmarani nalika cilik, Tarwi duweni watak kang seneng banting tulang, apik, lan uga dadi lurah ing Desa Ngombol.

Kutipan:“Kabeh bocah kudu mlebu sekolah! Merga manut nalarku pembangunan kabeh iki, apa wae, bakal muspra yen kita ora ndedher wiji kang becik. Dene dhedherane ora liya yakuwi ngudi kawruh lan tata batine manungsa! Bocah-bocah diwulang wuruk maca buku. Marga sekabehane ngelmu apa wae iki kabeh wes dipacak dadi buku lan bisa diwaca ing buku.” (hal. 108)

Kutipan ing dhuwur nggambarake Tarwi anggone gawe majune desane kuwi kanthi tulus, lan kanthi kebecikan supaya wong – wong ora padha tininggal jaman lan bocah – bocah tetep mentingake pendhidhikane.

2.      Alur

Alur sing digunakake ing novel Asmarani anggitane Suparta Brata yaiku alur campuran. Amarga kang dicritakake kuwi kedadeyan kang kelakon ing jaman saiki lan balik maneh ing jaman biyen.

Kutipan:“Kang Ramamu karo kang Ibumu biyen didhinesake neng Purworejo. Purworejo dijegi tentara Walanda. Rama lan Ibumu ngungsi, keplayu tekan kene. Ya dakwenehi panggonan ing pendhapa kene. Sisih kulon kuwi disingget dadi kamar. Kowe lair ing pengungsen kene. Nalika umur telung sasi, Ramamu lagi menyang Purwodadi. Ibumu lagi tindak jedhing, kampung kene digrebeg tentara Walanda Nika. Omah iki pendhapane wis kebak sepatu-sepatu boot utawa lares. Landane padha pating dlajig mlaku-mlaku ning kene iki. Mrana! Mrene! Cekake pendhapa iki kebak uwong – serdhadhu landa – dudu pari yen kaya panen kae. Kowe isih bayi, durung ngerti doso, mung plengah-plengeh, weruh serdhadhu-serdhadhu mungsuh gawa bedhil lan mimis kuwi. Dene aku karo Emakmu dibanda ana bale kana.” (hal. 88-89)

Kutipan ing dhuwur nuduhake yen alur sing digunakake kuwi alur campuran, kabukti ana crita kang nyeritakake kedadeyan kang kelakon saiki lan jaman biyen.

3.      Setting

a)      Latar Tempat

1)      Di dalam kelas

Kutipan:“Dheweke ngajak Mardinem, kancane kenthel, nalika nyedhaki gurune kang maca anteng ing klas sing kothong bocah marga lagi ngaso.” (hal.02)

2)      Ning njero omah

kutipan:“Asmarani ngliwer mlebu omah, njujug ruwang tengah, nggeret kursi menyang ngarep lemari. (hal.08)

3)      Ning mburi sekolahan

Kutipan:“Tarwi ndedhepi Asmarani ing mburi sekolah.” (hal.20)

4)      Ning stasiun

Kutipan: “Ing Stasiun Jenar dheweke tuku karcis sepur ngulon, menyang Kutoarjo.” (hal.64)

5)       Ning omahe Lurah Tarwi

 Kutipan:“Ngono, ya?” Asmarani nanggapi sembranane Tarwi kanthi ampang, ora patia direwes, karo clilengan maspadaake bale omahe Kelurahan.” (hal.107)

b)      Latar Waktu

Latar waktu sing katon ana ing novel Asmarani karya Suparto Brata

1)       Wayah Awan

Kutipan:“Awan-awan Asmarani disrengeni Emake marga panganan.” (hal.13)

2)      Wayah Bengi

Kutipan:“Bengi kuwi Marsan netepake arep sowan Pak Nataran.” (hal.65)

3)      Wayah Esuk

Kutipan:“Lan, esuk-esuk dina Rebo, wayah dina pasaran ing Ngombol, srengenge lagi sagenther dhuwure, ana dhokar keblethong ing pratelon cedhak sekolahan.” (hal.97)

4)      Wayah Sore

Kutipan:“Sore-sore dudu watake Marsan nguthek ana ngomah. Dheweke ngedegake kumpulan orkes, melu kumpulan badminton, lan apa-apa sing magepokan karo sumrambahing sesrawungan ing desane.” (hal.10)

4.      Sudut pandang

Ana ing novel Asmarani karya Suparto Brata nggunakake sudut pandang wong katelu, amarga ing crita novel iki panganggit ora duweni peran, penganggit mung nyeritakake kahanane wong liya.

5.      Amanat

            Amanat kang bisa kapetik saka novel Asmarani karya Suparto Brata urip iku akeh cobaane, kudu kuat, sabar lan nrima anggone ngelakoni urip iki. Tansah ngati-ati marang wong lanang lan tansah berjuang kanggo urip mandiri.

D.    Kelebihan

Ing novel Asmarani iki akih banget kelebihane, salah sijine bisa didelok saka segi alure,  kang bisa nggawa wong kang maca melu ngrasakake lan mlebu ana ing njero crita kuwi. Saengga wong kang maca bisa nyatu sampurna ing njero crita. Ora mng iku, nanging uga ngawehi kesan sing apik kanggo wong kang maca. Asmarani pancen bocah nakal, nanging kenakalane ora kalah karo kacerdasane anggone ngelakoni urip iki. Akeh uga peran moral social lan pendhidhikan sing bisa dijupuk saka novel iki. Penganggit uga gawe gampang wong kang maca novel kanthi  menehi tanda ing ejaan e, é dan è. Saengga wong kang maca ora kangelan bedakake.

E.     Kelemahan

kelemahan saka novel iki angel ditemukake, mung wae ana tembung-tembung sing anggone ngetik ana sing keliru, nanging iku ya lumrah wae. Mung wong-wong kang ora kebiyasa maca wacanan jawa menawane seradu kangelan, merga ana basa-basa sing asing lan jarang dirungokake ana ing basa pakulinanane.

F.     Nilai Buku

a)    Nilai Moral

Nilai moral kang ana ing novel Asmarani karya Suparto Brata salah sijine ngajeni wong kang luwih lan ashor derajate kanti cara mikurmati lan ngrapyaki wong mau, lan uga niru tumindhak apike.

b)    Nilai Sosial

Nilai Sosial saka novel iki bisa sidelok saka kenthele kekancan antarane Asmarani lan uga Mardinem, saling bantu binantu anggone nglakoni penggawean lan mangerteni kanca ana ing sekabehane kondisi.